TELEFONI I RAČUNARI SVE ČEŠĆE PREDMET STRUČNIH VEŠTAČENJA: Policiji društvene mreže pomažu u istragama, jer se na osnovu njih može otkriti identitet i mogu se prikupiti dokazi, fotografije, lokacije, čak i podaci o imovini, povezanim licima, pa i stanovima koje koriste osumnjičeni

U žutim omotima sudskih spisa često se nalazi odštampana komunikacija sa društvenih mreža. Telefoni i računari postali su sredstva izvršenja krivičnih dela, pa su poruke i klikovi često predmet stručnih veštačenja. O tome su govorile i sudije na savetovanju u Vrnjačkoj Banji.

Na svetu postoji 4,48 milijardi aktivnih korisnika društvenih mreža na svetu. “Fejsbuk” ima 2,89 milijardi korisnika na mesečnoj bazi, “Instagram” jednu milijardu, a “Jutjub” 2,3 milijarde mesečno aktivnih korisnika. To su tri “najmasovnije” od nekoliko desetina društvenih mreža, o kojima je podatke iznela sudija Vrhovnog suda Bojana Paunović.

- Društvene mreže su za mlađe generacije zamenile u velikoj meri neposredne susrete i sada predstavljaju dominantno mesto za druženje sa vršnjacima. Profile na društvenim mrežama mladi smatraju svojim privatnim prostorom, koji je skriven od roditeljske znatiželje i brige. Poseban značaj za mlade imaju povratne informacije u vidu komentara i lajkova o tome kako grupa, vršnjačka ili neka druga kojoj pripadaju, ocenjuje njihove objave, interesovanja ili izgled. Ukoliko su komentari pozitivni kod mladih osoba jača samopouzdanje, formira se pozitivno mišljenje o sebi, ali ukoliko nisu, onda oni mogu i često jesu deo takozvanog digitalnog vršnjačkog nasilja - rekla je sudija Paunović.

Jedan od novijih vidova digitalnog nasilja je takozvana “osvetnička pornografija” - objavljivanje seksualno eksplicitnog sadržaja bez saglasnosti osobe koja je snimana, a u cilju omalovažavanja, ucenjivanja ili pukog uznemiravanja, rekla je sudija i podsetila na slučaj koji se dogodio u Srbiji početkom 2021, kada su korisnici nekoliko grupa na mreži “Telegram” delili intimne fotografije i snimke devojaka.

- Za razliku od realnog sveta i upravo zbog privida prikrivenosti, u delu populacije društvene mreže su prepoznate kao idealno mesto za različite radnje koje su u suprotnosti sa zakonom. Osećaj da je teško otkriti ko stoji iza nekog profila na društvenoj mreži, lokaciju, izvesnu vremensku distancu od eventualnog izvršenja do otkrivanja takvih radnji, daje izvršiocima krivičnih dela, preko ili uz pomoć društvenih mreža lažan osećaj sigurnosti i bezbednosti od progona - istakla je sudija Bojana Paunović.

Sa druge strane, policiji društvene mreže pomažu u istragama, jer se na osnovu njih može otkriti identitet i mogu se prikupiti dokazi, fotografije, lokacije, čak i podaci o imovini, povezanim licima, pa i stanovima koje koriste osumnjičeni.

- Ono što omogućava policiji da ima koristi od društvenih mreža je činjenica da se izvršioci neretko “hvale” svojim postupcima, novim vozilima, skupim satovima, nepokretnostima koje su kupljene opranim novcem. Vrlo često objavljuju postove o putovanjima, o svojim hobijima, o mestima koje posećuju, o krugu prijatelja, o članovima porodice - navela je sudija.

Hvalisavci na društvenim mrežama, međutim, često su i meta krađa i provala u stanove. Dok se oni smeše sa egzotičnih plaža ili ručaju u ekskluzivnom restoranu, razbojnici koji prate njihovo kretanje imaju dovoljno vremena da im odnesu vredne stvari i novac.

Ponekad se na “netu” nađu i najave vršenja krivičnih dela, video-zapisi tokom ili nakon izvršenog krivičnog dela koji sadrže određene dokaze da se zaista dogodilo, da su oni to zaista učinili.

- Na taj način ovi izvršioci često obezbede dokaze koji se koriste kasnije za njihovu osudu. Postavljanje video-zapisa koji se odnose na terorističke pretnje ili akcije i uopšte vezane za terorizam na društvenim mrežama samo dodatno pokazuje koliko su društvene mreže opasne, ali i korisne za rad policije na otkrivanju pa i sprečavanju izvršenja najtežih krivičnih dela. Sve ovo ukazuje da su društvene mreže stvorile kako probleme, tako i šansu za organe gonjenja - istakla je sudija.

Tokom nekoliko prethodnih godina primećeno je da se sajber-kriminalci udaljavaju od dark-veb foruma u korist aplikacija za razmenu poruka iz šifrovanih kanala komunikacije. Holandska policija nedavno je zatvorila servis za razmenu poruka Exclu i to u akciji koja je rezultirala sa 42 hapšenja u Holandiji, Nemačkoj i Belgiji. Zatvaranje ovog servisa za razmenu poruka je bilo značajno jer je ova usluga bila jedinstvena po tome što je bila isključivo korišćena od strane kriminalaca.

- Istraga je trajala skoro dve godine i vlasti su procenile da je aplikacija imala oko 3.000 korisnika koji su je koristili na pametnim telefonima i to za iznos od 800 evra za korišćenje u trajanju od po šest meseci. Zauzvrat omogućen je pristup visokobezbednoj šifrovanoj platformi, koja im je omogućila razmenjivanje poruka, fotografija, beleški, ćaskanja i drugih informacija koje su i slate zapravo u cilju vršenja ili promovisanja ili pohvala o vršenju svojih krivičnih dela. Policija Holandije je sarađivala sa policijama drugih evropskih zemalja kao i agencija, kao što su Evrodžast, Evropol, zatim policije u Italiji, Švedskoj, Francuskoj i Nemačkoj. Kao rezultat istrage pronađene su i dve laboratorije za proizvodnju opojnih droga, zaplenjeno je 5,5 miliona evra u gotovini, 300.000 tableta ekstazija i 200 telefona - iznela je sudija Paunović.

U praksi sudova u Srbiji do sada su najčešća krivična dela izvršena putem društvenih mreža bila ugrožavanje sigurnosti, proganjanje, neovlašćeno prikupljanje ličnih podataka, neovlašćeno prisluškivanje i snimanje, neovlašćeno objavljivanje tuđih spisa, portreta ili snimka, uvreda, iznošenje ličnih i porodičnih prilika. Zatim, tu su i povreda ugleda zbog rasne, verske i druge netrpeljivosti, prevara, iznuda, ucena izazivanje rasne, verske ili druge netrpeljivosti, izazivanje panike i nereda, rasna i druga diskriminacija. Česta su i krivična dela prikazivanje, pribavljanje i posedovanje pornografskog materijala i iskorišćavanje maloletnog lica za pornografiju, iskorišćavanje računarske mreže ili komunikacije drugim tehničkim sredstvima za izvršenje krivičnih dela protiv polne slobode prema maloletnom licu, trgovina ljudima, neovlašćena proizvodnja i stavljanje u promet opojnih droga, javno podsticanje na izvršenje terorističkih dela, vrbovanje i obučavanje za vršenje terorističkih dela.

Među sudijama sasvim izvesno ima korisnika društvenih mreža. Zbog toga je dobro imati na umu, rekla je sudija Paunović, da je Savet Evrope objavio publikaciju “Etički aspekti upotrebe društvenih mreža“ kao vodič za sudije i tužioce. On sadrži opšte napomene o posedovanju naloga na društvenim mrežama, a onda i razmatranje da li na privatnim nalozima navoditi pravosudnu funkciju, pravo ime ili pseudonim, kao i kakva bi trebalo da bude komunikacija.

U vodiču se nalazi deo koji se bavi preporukama u vidu opštih napomena o prijateljstvima na društvenim mrežama, a posebno o prijateljstvima sudija i tužilaca sa advokatima i strankama u postupku. Objašnjava se kakvi rizici postoje i gde su granice korišćenja privatnih naloga na društvenim mrežama.

Izvor: Vebsajt Politika, Aleksandra Petrović, 10.06.2024.
Naslov: Redakcija